Ratna poema ratnika guslara Gvozdena
UŽice – Kao neškolovan, pišući i sastavljajući ovu spomenicu izginule naše braće za ujedinjenje i oslobođenje od 1912. do 1918. godine, spomenuo sam na prvom mestu izginule u ratu, pa sam u nekoliko opisao i patnje i mučenja našega naroda za vreme Austrijanaca, jer su te teške muke i patnje bile od neprijateljskog nasilja...
Ovo je kao predgovor uz svoju poemu „Spomenica izginulim borcima za oslobođenje i ujedinjenje“ napisao Gvozden Đenić iz sela Tvrdići kod Užica. Narodni guslar i ratnik prošao je stradanja Velikog rata, koja je opevao na proslavama i drugim događajima. Gvozden je pevao uz gusle i prilikom obeležavanja godišnjica Cerske bitke, kojima je prisustvovao i kralj Aleksandar Karađorđević.
„Čujte, braćo Srbadijo, mlada / od Užica do Soluna grada / ko je Srbin i srpskoga roda / i osjeća šta vredi sloboda / ako mu je srpska vjera čista / i vjeruje u Boga i Hrista / kome srce za Srbijom ječi / i život mu slobodan najpreči / nek pročita ove moje riječi. / Sve što pišem to istina jeste / od dvanaeste pa do devetnaeste / ima ravno sedam godin’ dana / kako Srbi dijele megdana / sa Turcima i sa Bugarima / sa Švabama i još sa Nijemcima. / Neprestano u ljutome boju / ginu hrabro za slobodu svoju…” Ovako počinje ta Đenićeva poema i zatim slikovito u stihu svedoči o patnjama okupacije, bojevima za oslobođenje, srpskoj pobedi.
O ovom spevu i narodnom guslaru Gvozdenu Đeniću u broju 23 časopisa „Istorijska baština“, posvećenom ratnicima užičkog kraja u Velikom ratu, piše dr Aleksandar V. Savić, arhivski savetnik u užičkom Istorijskom arhivu. Pre nekoliko godina, tragajući po arhivskim dokumentima, Savić je objavio i ostale podatke o Gvozdenu i njegovim potomcima.
To je veoma obradovalo potomke ratnika-guslara Gvozdena iz Tvrdića. Njegov čukununuk Rade Đenić kaže da su i sami dugo tragali za poemom, ali da nisu mogli da je nađu i već su bili izgubili nadu. A Savić, uz rečeno, navodi da je Gvozden Đenić (1874–1959) bio jedan od učesnika oslobodilačkih ratova, narodni pevač i guslar. – Sa suprugom Milenkom imao je šestoro dece: sinove Milića, Dragića, Tadiju i Sretena i ćerke Ćirjanu i Milicu. Učestvovao je u Cerskoj bici, pa krajem 1915. godine prešao Albaniju sa najstarijim sinom Milićem. Posle Velikog rata pevao je narodne pesme uz gusle na proslavama, a izdao je knjigu pesama „Spomenica izginulim borcima za oslobođenje i ujedinjenje“, štampanu 1934. godine u štampariji Romanovića u Užicu – ističe arhivski savetnik užičkog arhiva.
Gvozdenovu poemu su rado pevali i drugi guslari, među kojima i Vladimir Marinković iz Ježevice, i sam učesnik rata. – Slušaoci su bili poznati ratnici koji ni pred najvećim neprijateljskim topovima nisu bili slabići. Ali slušajući zvuke gusala i pesmu koja ih je podsećala na ratne tegobe i podvige, oči su im se punile suzama – piše Savić.
Gvozden Đenić je, prema svedočenju njegovih potomaka, učestvovao 1924. godine na takmičenju 64 guslara u Sarajevu (održanom pod pokroviteljstvom generala Krste Smiljanića) gde je, pevajući svoju „Spomenicu“, zauzeo visoko mesto. Po završetku Drugog svetskog rata predao je rukopis za knjigu „Golgota preko Albanije“, ali je on izgubljen, tako da je veliki broj pesama koje je Gvozden napisao ostao nepoznat. Umro je 1959. godine u Tvrdićima, a tu je i sahranjen.
Politika / Branko Pejović