Tri stoleća užičke Crkve Svetog Marka

Užice. – U gradu na Đetinji sada su tri crkve, od kojih je najstarija ona posvećena Svetom Marku u naselju Carina, sa visokim drvenim zvonikom. Smatra se da datira još iz doba kad su Osmanlije ovom varoši vladale, od pre tri stoleća. Njeni počeci vezuju se za davnu 1721. godinu. Zato je početkom ovog meseca, kad je proslavljena crkvena slava Markovdan, u prisustvu vladike žičkog Justina obeležen i taj trovekovni jubilej.

O vremenu podizanja te crkve mišljenja proučavalaca prošlosti nekad su bila podeljena. Čak i na višejezičnim informativnim tablama pred ovom crkvom nisu istovetni podaci o tome. Poslednjih godina ponuđeni su dokazi da je hram zaista star tri veka, tada podignut uz dozvolu šejha Muhameda Užičanina. Ova crkva je, ističe se, čudesno svedočanstvo napora hrišćana da se i u vremenu osmanskog Užica sačuva pravoslavni duh.

Povodom 300. godišnjice piše o tome i starešina ovog hrama protojerej-stavrofor Milić Dragović u upravo objavljenoj knjizi “Letopis stare užičke Crkve Svetog apostola i jevanđeliste Marka 1721.-2021.“.

“Može se pouzdano tvrditi da se kulturna i urbana slika užičke varoši nisu bitno menjale od sredine 17. do početka 19. veka. Gotovo je sigurno da je početkom 18. veka podignuta jedna skromna bogomolja u srpskom delu užičke varoši. Ona je, najverovatnije, stradala posle ponovnog zauzimanja Užica od Austrougarske 1739. godine“, beleži Dragović, pa za to navodi i dodatne argumente:

“U Letopisu crkvene opštine užičke piše da je stara crkva podignuta 1721., neposredno posle Požarevačkog mira, kada je granica između Otomanske imperije i Habzburga bila nedaleko od Užica, na Crnokosi kod Kosjerića. U vreme naglašenog unijaćenja na teritorijama pod austrougarskom vlašću dolazilo je do masovnog prelaska granice, pri čemu su Turci davali ustupke preseljenim hrišćanima, pa je u okviru tih privilegija dozvoljena i gradnja Crkve Svetog Marka na varoši“.

Još jedan izvor koji ukazuje na treću deceniju 18. veka kao vreme zidanja hrama pominje autor. Na poleđini grafike koja se nalazi danas u užičkom Istorijskom arhivu, a kopija je Kanicovog crteža stare crkve sa zvonikom izvesnog Kurta Birbauma, nalazi se zabeleženo i ovo: “Predlažem državnoj arhivi jedan primerak crteža užičke stare crkve podignute 1721., a uzete pod zaštitu države kao kulturno-umetnički spomenik“, Božidar R. pukovnik u penziji“.

Ima još podataka u prilog ovoj godini utemeljenja (tu je i antimins sačuvan u riznici crkve kao materijalni dokaz o postojanju hrama 1721. ), s tim što se zna da je ta bogomolja tokom 18. veka paljena i rušena, te u sadašnjem obličju podignuta 1828. za vreme knjaza Miloša.

“Zbornik radova, objavljen povodom 35.godišnjice rada Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije, svrstava hram Svetog Marka u bondručnu građevinu podignutu1828. na mestu znatno starije bogomolje koja je postojala 1721.“, piše Milić Dragović.

Sadašnji visoki drveni zvonik uz ovu crkvu, jedan od najneobičnijih zvonika u srpskoj crkvenoj arhitekturi, podignut je 1890. godine. Crkva Svetog Marka je u drugoj polovini 20. veka zapuštena i zaboravljena, da bi 2006. bila potpuno obnovljena i od tada su u njoj služenja svakodnevna.

(objavila “Politika“ autor Branko Pejović)