Vaskrsao hram prve knjige

Uz jezero Vrutci na Đetinji sada je novi manastir Rujno, naslednik srednjovekovnog u kome je 1537. odštampana prva knjiga na tlu Srbije “Rujansko četvorojevanđelje“

“ Po volji Oca, po zapovesti Sina i naklonosti svetoga Duha… napisana je ova božanska knjiga godine 7045. (vizantijska 7045. počela je 1. septembra 1536. a završila se 31.avgusta 1537. godine) u manastiru koji se zove Rujanski, pot pokriljem planine koja se zove Ponikve, na reci koja se zove Beaska, na selu koje se zove Vrutci, pri hramu svetoga i slavnoga velikomučenika i pobedonosca Hristova Georgija…“

Ove reči doslovce su zapisane 1537. godine u kolofonu “Rujanskog četvorojevanđelja“ iz manastira Rujno, prve knjige štampane na tlu Srbije. Četvorojevanđelje je odštampao i pomenuto napisao tadašnji monah Teodosije. Četiri primerka te naše prve knjige (dva originalna su i danas sačuvana, nalaze se u Sankt Peterburgu i Pragu) on je pečatao na 250 drvenih ploča, slova strpljivo i posvećeno pod voštanicom urezujući. Odlučan da započeto završi iako su Turci, tada vladari naših prostora, sprečavali bilo kakav sličan poduhvat među Srbima.

Knjigu je Teodosije sačinio, a Turci su ipak nekako doznali za tu štampariju u manastiru Rujno, pa besno upali i uništili je. Ni manastir nije bio bolje sreće – koju deceniju zatim (istoričari navode 1576. godinu) turski zulumćari su ga zapalili i uništili. Stolećima potom samo kameni ostaci u selu Vrutci podsećali su generacije meštana na taj srušeni hram prve knjige. No i oni su, kao i celo selo s “ćirinom“ prugom, nestali sa vidika početkom osamdesetih 20. veka, prekriveni vodom akumulacionog jezera “Vrutci“ tada napravljenog za vodosnabdevanje Užica.

Srednjovekovni manastir od finog crvenog mermera
Novim manastirskim kompleksom sačuvano je sećanje na srednjovekovni manastir Rujno. Ali retki su zapisi o tome kako je ovo davnašnje svetilište izgledalo. Po nekim izvorima, još je Vuk Karadžić pisao da je manastir Rujno bio “veličanstveno urađen i ozidan, sa stubovima po dva-tri hvata dugačkim, okruglim, aršin debelim, od finog crvenog meremera izrađenim…“

Ali nepredvidivi život ponekad rađa neočekivano, pa tu nije kraj povesti o manastiru Rujno. Ko bi se nadao da će u samoj blizini mesta gde je bio nekadašnji manastir, postojbina “Rujanskog četvorojevanđelja“, u savremeno doba na uzvišenju pored obali jezera vaskrsnuti novosagrađeno svetilište istog imena. I napravljeno je u ovom milenijumu, lepo i sadržajno. Bogougodan poduhvat na ponos Srpskoj pravoslavnoj crkvi, priložnicima, čitavom kraju.

Sada se do novog manastira Rujno, dvadesetak kilometara udaljenog od Užica, iz grada na Đetinji stiže asfaltnim putem koji vodi ka aerodromu Ponikve i dalje prema Biosci i Kremnima. Pre Bioske tabla pored puta pokazuje skretanje ulevo, pa kad se na tu stranu nastavi ka jezeru Vrutci ubrzo (i tu je tabla) valja skrenuti udesno, posle čega se, prolaskom kroz jedan šumarak, začas stiže pred manastir. Upečatljiv pogled na ceo taj prostor – manastirska zdanja, uređene površine, jezero, prirodu – nikog ne ostavlja ravnodušnim.

Rujno ili Rujan
U narodnom sećanju manastir se od davnina zove Rujno, a u ovo vreme crkva koristi zvanični naziv “manastir Rujan“. Nekad je u užičkom kraju bila i knežina Rujno sa 62 sela, užička štamparija i zlatiborska kafana “Rujno“, planinarsko društvo “Rujno“… Poznavaoci gramatike iz ovog kraja smatraju da je četvorojevanđenje rujansko, jer tako glasi prisvojni pridev od imena Rujno. O tome nam je svojevremeno govorio i vodeći užički autoritet u toj oblasti, sada pokojni prof.dr Ratomir Cvijetić rodom baš iz sela Vrutci, po kome je Rujno jedini ispravan naziv ukorenjen u srpsku usmenu i pisanu tradiciju, koji su koristili i Vuk Karadžić, Đura Daničić, Ljubomir Stojanović i drugi, te da dileme tu ne bi trebalo da bude.

Nekad je ovde bila gola ledina, da bi obnova manastira Rujno tu krenula 2005. godine. I to na inicijativu SPC i uz blagoslov tadašnjeg episkopa Žičkog Hrizostoma, s podrškom Užičana i drugih koji shvataju vrednosti našeg dugog trajanja i kulture. Ciglu po ciglu, svesrdnom pomoći dobrotvora (firmi i pojedinaca) s raznih strana.

Najpre je 2006. osveštana monaška kuća, prvi sagrađeni objekat, a 2007. godine i novopodignuti hram Svetog velikomučenika Georgija. Manastirski konak ukrovljen je 2009. i potom su završeni unutrašnji radovi. Napravljen je impozantan zvonik, a pored njega skulptura prvog štampara monaha Teodosija, dar “Službenog glasnika“ iz Beograda. Uređen je ceo manastirski kompleks, sve skladno i s merom.

Prvi je u obnovljenom manastiru (2006. godine) rukopoložen monah koji se takođe zove Teodosije, kao njegov davni prethodnik štampar. Teodosije je sada iguman manastira, on smatra da je za kulturu našeg naroda “Rujansko četvorojevanđelje“ izuzetno velika vrednost, bogatstvo na koje svi treba da obratimo pažnju ako nam je stalo do naše istorije i kulture. A u ovo obnovljeno svetilište iznad jezera dolazi sve više vernika, lepota i mir ih privlače.

Na zidu novog hrama utisnuti su i stihovi pesnika Ljubomira Simovića, koji najpre podseća da je Rujanski manastir s konacima davno srušen, pa dodaje : “Ono što svedoči da je postojalo i da je bilo sveto, mesto ovo, nije ni stub ni kamen nego – slovo“.

“Evropskom zelenom stazom“ i do manastira

Uredili su Užičani sedam kilometara šetališta kroz kanjon Đetinje bivšom trasom “ćirine“ pruge, stvorili “evropsku zelenu stazu“ od grada do Staparske banje i replike neolitskog naselja. Ali odatle pet kilometara trase do brane Vrutci, nadomak koje je manastir Rujno, još nije obnovljeno: na tom delu tuneli su neuređeni, a put sasvim propao. Obećanje čelnika grada je da će i na tom neasfaltiranom delu u ovoj godini početi radovi. Bude li ostvareno, dobiće se najkraći a atraktivan put od Užica do manastira Rujno, hrama koji bi svojim vrednostima tako upotpunio ceo ovaj sadržajan turistički kompleks duž reke Đetinje.

(Objavljeno u “Politikinom“ dodatku “Magazin“, autor Branko Pejović)