Volovsko srce u banci semena
Užice. – Gde su ona stara semena nekadašnjeg voća i povrća s pijačnih tezgi, ukusi i mirisi plodova iz detinjstva koji se i u starosti pamte…To se zapitaju mnogi dok probaju neke ovovremene plodove (iz marketa, pa i sa pijaca), izgleda besprekornog, ali ukusa prosečnog.
Otuda svaka inicijativa da se staro seme sačuva, ako je uspelo da preživi nalete novih, nailazi na pažnju iskusnih potrošača. Upravo se to dešava u užičkom kraju gde je osnovana Banka semena starih biljnih, voćnih i životinjskih vrsta Zlatiborskog okruga. Na tom poduhvatu angažuje se Centar za razvoj poljoprivrede “Organsko selo“ iz Gorjana kod Užica, čiji predsednik Borko Pavić za naš list kaže:
– Stare povrtarske, ratarske, voćarske i životinjske vrste, sorte i rase nestaju velikom brzinom iz više razloga, među kojima su klimatske promene, razne bolesti i štetočine, nestanak malih proizvođača hrane, loše upravljanje poljoprivredom, prelazak sa domaćinske na industrijsku proizvodnju. Procenjuje se da je za poslednjih 100 godina nestalo oko 75 odsto starih vrsta, sorti i rasa, kao i da svake godine oko dva odsto prestane da ih postoji. Umesto da svi imaju svoje lokalno seme i seju ga, čime bi bila očuvana raznovrsnost, ljudi su počeli da kupuju i seju jedno isto seme, proizvedeno od semenskih firmi.
Pavić, dobar domaćin i aktivista u poljoprivrednim udruženjima, smatra da je očuvanje starih vrsta obaveza i odgovornost svakog naroda, države, lokalne zajednice, porodice i pojedinca. Stoga su, ističe, mnoge zemlje prepoznale značaj svog biljnog i životinjskog prirodnog i kulturnog nasleđa te razvile strategije njihovog očuvanja i razvoja.
– U Zlatiborskom okrugu ljudi su od davnina gajili starinske sorte povrtarskih i ratarskih biljaka: pšenicu speltu, kukuruz osmak, krompir mesečar, paradajz jabučar i volovsko srce, kupus golubar, razne sorte pasulja i boranije, heljdu, stare sorte crnog i belog luka, krastavaca…Kod voća sećamo se šljiva: ranke, madžarke, trnovače, belošljive i drugih, od jabuka budimke, kolačare, kožare, šećerlije, petrovače, od krušaka kaluđerke, karamanke, lubeničarke, takiše, jeribasme, kao i starih vrsta dunja, trešanja, višanja, mušmula, oskoruša, crnog i belog duda, oraha…Među starinskim životinjskim rasama još se ne zaboravlja goveče buša, domaći brdski konj, pramenka i sjenička ovca, balkanska koza, svinje mangulice, moravke i resavke, domaća živina – nabraja naš sagovornik.
Stoga su, kaže, značajne banke i biblioteke starih semena kako bi ono čime se raspolaže bilo sačuvano od nestanka. One nastaju prvenstveno zbog prepoznavanja značaja starih sorti u borbi protiv klimatskih promena, ali i nemogućnosti poljoprivrednika da obezbede kvalitetan sadni materijal za proizvodnju hrane.
– Gotovo da nema države koja nema svoju banku starih semena, sada imamo i lokalne, regionalne, nacionalne. U svetu postoji preko 1.700 takvih u preko 100 država. Kod nas je Ekološki pokret “Okvir života“ u selu Paštrić kod Mionice 2019. osnovao prvu u Srbiji lokalnu Banku starih semena voća i povrća “Zrno“, a početkom ove godine društvo “Dragačevo“ iz Guče banku starih semena Moravičkog okruga. Na osnovu saradnje sa tim organizacijama “Organsko selo Gorjani“ je proletos osnovalo banku semena Zlatiborskog okruga. Do kraja godine pronalazićemo, popisati i sakupljati podatke o postojanju starih vrsta, sorti i rasa kako bi znali šta je sačuvano i čime raspolažemo. Dogovorili smo saradnju sa institucijama: Nacionalnom bankom biljnih gena Srbije, Slovenije i Grčke. Pozivamo zainteresovane poljoprivrednike i organizacije na saradnju u radu naše banke starih semena kroz sejanje, razmenu, sakupljanje informacija – ističe Borko Pavić.
(objavila “Politika“, autor Branko Pejović)